Μέσα στον ορυμαγδό κοινωνικών, πολιτικών, και οικονομικών αλλαγών που συντελούνται στις ΗΠΑ, ανακοινώθηκε πρόσφατα στα κοινωνικά δίκτυα ο αρραβώνας μιας από τις γνωστότερες τραγουδίστριες της νεότερης γενιάς και του αγαπημένου της – παίκτη του Αμερικανικού ποδοσφαίρου. Αυτό αναζωπύρωσε έναν ευρύτερο διάλογο γύρω απο τις αλλαγές που έχουν επέλθει τα τελευταία χρόνια στις διαπροσωπικές σχέσεις, τον γάμο και την τεκνοποίηση.
Παίρνοντας για παράδειγμα τον συγκεκριμένο γάμο, μπορούμε να δούμε ότι υπάρχει μια αλλαγή στο πότε και γιατί τα νεότερα ζευγάρια παντρεύονται, σε σχέση με παλιότερα. Το ζευγάρι του παραδείγματος μας είναι ήδη άνω των 30, υπάρχει προσωπική καριέρα και οικονομική σταθερότητα εκατέρωθεν, οπότε ο γάμος θα λειτουργήσει συμβολικά σαν μια επισφράγιση της επιτυχημένης τους ζωής και του έρωτα τους.
Υπάρχουν ατελείωτες μελέτες και έρευνες που προσπαθούν να εξηγήσουν τους λόγους γύρω από την σταδιακή μείωση γεννήσεων και γενικότερα τις αλλαγές γύρω από την συντροφικότητα και τους γάμους. Μια από τις γνωστότερες ερευνήτριες – η Alice Evans – σε περσινό της σημείωμα για τη γυναικεία αυτοδιάθεση είχε επικεντρωθεί σε τρεις θεμελιώδεις λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι τείνουν να παντρεύονται, ασχέτως χώρας: σεβασμού, οικονομικοί, αγάπης.
Οι λόγοι σεβασμού κατα βάση περιγράφουν αυτό που πολλές φορές αποκαλούμε «εθιμικό δίκαιο» ή γενικά παράδοση, δηλαδή το πως η ηθική των γυναικών ορίζεται στις συντηρητικές κοινωνίες μέσα από τη σχέσης τους με το άλλο φύλο – κόρες πριν γίνουν γυναίκες κάποιου κλπ. Αντίστοιχα, το να μην έχει την δυνατότητα κάποιος άντρας να βρει γυναίκα συνήθως συσχετίζεται με τη χαμηλή αξία που έχει στην άτυπη «αγορά» συνοικεσίεων ή γενικά διαπροσωπικών σχέσεων, το οποίο με τη σειρά του συσχετίζεται με την οικονομική επιφάνεια και την δυνατότητα του να βιοπορίσει άλλους περαν του εαυτού του.
Οι οικονομικοί λόγοι που οδηγούσαν ή/και οδηγούν σε γάμο, είναι κατα βάση συνυφασμένοι με περιορισμούς που ιστορικά είχαν επιβληθεί στις γυναίκες και την δυνατότητα τους να βιοπορίζονται. Με την σταδιακή μεταστροφή των δυτικών κοινωνιών από οικονομίες που βασίζονται στη βιομηχανία σε οικονομίες που επικεντρώνονται σε παροχή και ανταλλαγή υπηρεσιών, οι γυναίκες είχαν την ευκαιρία – κυρίως μέσω της πρόσβασης τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση – να συμμετέχουν στην οικονομική δραστηριότητα και να επιτύχουν οικονομική ανεξαρτησία. Συνάμα, παρατηρούμε ότι σε γενικές γραμμές η τεκνοποίηση οδηγεί σε μείωση οικονομικών απολαβών για τις γυναίκες – πρακτικά ο γάμος λειτουργούσε σαν μια μορφή «ασφάλειας» ενάντια στο ρίσκο. Συνεπώς, η αύξηση του αυτοπροσδιορισμού των γυναικών είναι εν μέρει λογικό να συσχετίζεται με μειωμένη ανάγκη για γάμο – αφού οι ανάγκες μπορούν να καλυφθούν και έτσι, τότε γιατι να παντρευτεί κανείς;
Αν λοιπόν οι κοινωνικοί λόγοι που επέβαλλαν εθιμοτυπικά τον γάμο και οι λόγοι οικονομικοί επιβίωσης έχουν απολέσει πλεον την δυναμική τους, μένει κατα βάση ο τελευταίος λόγος: αγάπη. Καθώς μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους, το νόημα της λέξης τείνει πλεον να σημαίνει κάτι διαφορετικό για τον καθένα. Μια πολύ απλουστευμένη ερμηνεία που έχει δωθεί είναι μέσα από το πρίσμα της ψυχαγωγίας – όπως αυτο αποτυπώνεται απο φράσεις «να σου κάνει την ζωή καλύτερη» ή «να σε κάνει να νιώθεις κάτι που δεν έχεις ξανανιώσει» ή πως «είναι το άλλο σου μισό».
Σε ένα περιβάλλον που πλεον οι γυναίκες έχουν περισσότερες επιλογές από ότι πριν – αφού οι δυο λόγοι που τους περιόριζαν τις επιλογές δεν είναι τόσο ισχυροί – αυτό που παρατηρούμε είναι ότι αυξάνεται ο ανταγωνισμός για όσους «πληρούν όλα τα κριτήρια» και παράλληλα παρέχουν κάλυψη συναισθηματικών αναγκών. Όμως ταυτόχρονα, η απενοχοποίηση του να μένει κανείς μόνος σημαίνει ότι περισσότεροι δέχονται να μείνουν μόνοι τους, παρά να κάνουν εκπτώσεις που πιθανά να τους κρατήσουν μέσα σε μια «τοξική σχέση» – όπως κατα κόρον περιγράφουμε σχεδόν κάθε σχέση που περνάει κάτω από τη βάση.
Δυστυχώς, αυτή η αύξηση του ανταγωνισμού για την εύρεση του ιδανικού συντρόφου, λειτουργεί σαν ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος που αφήνει πολλούς χαμένους ή τουλάχιστον απογοητευμένους. Άλλωστε, είναι προφανές πως η μοναδικότητα του καθενός χάνεται μέσα στην ποικιλομορφία που προσφέρει η ψευδαίσθηση των ατελείωτων – υπαρκτών και μη – επιλογών των κοινωνικών δικτύων που έχουν κυριεύσει μια μεγάλη μερίδα των διαπροσωπικών σχέσεων, και υπόσχονται τέλειες ζωές σε υπέροχα μέρη, με «τον άνθρωπο που μπορεί να μου τα προσφέρει όλα». Μάλλον δεν είναι τόσο τυχαίο πως αυτη η ραγδαία επιδείνωση στην συντροφικότητα και την τεκνοποίηση δείχνει να σχετίζεται με την υιοθέτηση του smartphone – και τα επακόλουθα της.
Εν κατακλείδι, η απόφαση να μοιραστούν δυο άνθρωποι τις ζωές τους και να τεκνοποιήσουν θα παραμένει στο επίκεντρο της ανθρώπινης ύπαρξης, όσο ακόμα η τεχνολογία δεν μπορεί να δώσει πειστικές απαντήσεις για την διαιώνιση του είδους. Κρίνοντας όμως από την τάση κάποιων να προτιμάνε την συνύπαρξη με ψηφιακούς συντρόφους που οι ίδιοι εκπαίδευσαν μέσω των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων, ίσως και αυτή η μέρα να είναι πιο κοντά από όσο φανταζόμαστε.
Ο Αργύρης Σακαλής έχει σπουδάσει Οικονομικά
Και είναι ερευνητής στο Durham University
