Το αστικό τοπίο της Καστοριάς ορίζεται από τη βυζαντινή μήτρα και το τοπίο που δημιούργησε ο νεοπλουτισμός στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, ελέω γουνεμπορίου. Η έλλειψη χωροθετικού περιαστικού και αστικού σχεδιασμού επέτρεψε, την αναφερόμενη περίοδο, την οικοδόμηση ακαλαίσθητων πολυκατοικιών που σήμερα πνίγουν τα νεύματα της βυζαντινής αρχοντιάς, θολώνουν την παραδοσιακή ταυτότητα και τη βιογραφία της πόλης και υποβαθμίζουν συνολικά την ποιότητα ζωής των κατοίκων της.
Ευτυχώς, η έλευση νέων πολιτικών μηχανικών και αρχιτεκτόνων, που αποφοίτησαν από τα πανεπιστήμια τη δεκαετία του ‘70 και δραστηριοποιήθηκαν επαγγελματικά από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, έφεραν νέο αέρα και νέα πνοή στην αστική δόμηση της πόλης. Δημιούργησαν στον αστικό ιστό και στους οικισμούς, στους οποίους επεκτάθηκε η πόλη, αισθητικές υποδομές, οι οποίες βελτίωσαν την αισθητικά ανορθόγραφη εικόνα των δεκαετιών του ‘50 και του ‘60. Παράλληλα, σεβόμενοι την ιστορική κληρονομιά, διαφύλαξαν τις βυζαντινές παρακαταθήκες, συντηρώντας και αξιοποιώντας τους παραδοσιακούς οικισμούς και τα εξαιρετικής αρχιτεκτονικής αρχοντικά και χτίζοντας νέες οικοδομές που διέθεταν αισθητικά στοιχεία από τα τελευταία. Σημαντική ήταν και η διάσωση των λίγων νεοκλασικών κτισμάτων των αρχών του 20ου αιώνα που προσδίδουν ξεχωριστή χροιά στην οπτική εικόνα της πόλης.
Ο χωρικός και αστικός σχεδιασμός που υιοθετήθηκε από τη δεκαετία του 1980 έχει στοιχεία νεωτερικότητας, αλλά επιτρέπει τους παραδοσιακούς οικισμούς να αναπνέουν, να επιδεικνύουν την ελκυστική τους ταυτότητα και να αφηγούνται τη διαχρονία τους. Η πολύπτυχη αυτή αναζωογόνηση του αστικού περιβάλλοντος αποτέλεσε κρίσιμη μάζα για την ανάδειξη της Καστοριάς σε δημοφιλή, ελκυστικό τουριστικό προορισμό. Στην ελκυστικότητα αυτή συμβάλλουν αναμφίβολα καθοριστικά το μαγευτικό φυσικό περιβάλλον, η αμφιθεατρικότητα της πόλης και η λίμνη, η οποία περιβάλλει τον αστικό ιστό σε ποσοστό 80%. Και τα τρία αυτά στοιχεία γεννούν ρομαντισμό και παράγουν μαγεία.
Οι μελλοντικές αρχιτεκτονικές στοχεύσεις οφείλουν να προστατεύουν και να ενισχύουν διαρκώς το ιστορικό ίχνος και την ιστορική διάσταση της πόλης, δημιουργώντας οικοδομήματα που θα συνομιλούν με τις παρακαταθήκες της και δεν θα τις πλήττουν. Οφείλουν να εξαλείψουν, σε βάθος χρόνου, τις ακαλαίσθητες οικοδομικές ανορθογραφίες των δεκαετιών του ‘50 και του ‘60 και να επαναοριοθετήσουν τον αστικό χώρο της χερσονήσου, ώστε να μπορέσει αυτή να ενταχθεί στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Ουνέσκο. Μηχανικοί και αρχιτέκτονες οφείλουν να εμπλουτίζουν το αστικό τοπίο με ποιοτικές υποδομές, οι οποίες θα διευκολύνουν την κυκλοφορία και την επικοινωνία των κατοίκων και των επισκεπτών της πόλης και θα σέβονται τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ιστορία, τεχνολογία και βιώσιμη ανάπτυξη οφείλουν να συνυπάρξουν και να συμπορευθούν.
Οι τοπικές αρχές οφείλουν να εμπλουτίσουν το πολιτιστικό απόθεμα, να ενισχύσουν την πνευματική ταυτότητα της πόλης και να την αναδείξουν σε λίκνο πολιτισμού. Οφείλουν να αναδείξουν τα τοπόσημα της πόλης, καθώς αυτά είναι σκηνικά μέσα στα οποία ξετυλίγεται η κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της και ενισχύεται η κοινωνική συνοχή και η κοινωνική αλληλεγγύη. Τα τοπόσημα είναι σημεία αναφοράς, μετασχηματιστικοί παράγοντες των αστικών τοπίων και πυρήνες κάθε προσπάθειας αναγέννησης των σύγχρονων πόλεων. Όλα τα παραπάνω, είναι τα στοιχεία που κάνουν σήμερα μια πόλη ιδιαίτερη, μοναδική, ελκυστική, ανταγωνιστική και επιλέξιμη από επισκέπτες και επενδυτές.
Οι τοπικές αρχές οφείλουν, τέλος, να επιτύχουν τον αποχαρακτηρισμό του μέρους της λίμνης που περιβάλλει τον αστικό ιστό για να αποδοθεί στους κατοίκους και στους επισκέπτες, για διεξαγωγή αθλητικών, ναυταθλητικών, ιστιοπλοϊκών και κολυμβητικών δραστηριοτήτων. Η εικόνα με τους καλαμώνες και τους υδρόβιους φυτικούς οργανισμούς στην είσοδο της πόλης είναι ακαλαίσθητη και αντιαισθητική. Δεν υπάρχει πόλη στον κόσμο που περιβάλλεται από λίμνη και ένα μέρος της δεν αξιοποιείται για ανθρώπινες δραστηριότητες. Γιατί πρέπει η Καστοριά να αποτελεί εξαίρεση; Πόσο μάλιστα τώρα που η πόλη βρίσκεται σε κρίση και, αν αξιοποιηθεί μέρος της λίμνης, θα αποτελέσει μοχλευτικό παράγοντα της ανάπτυξης.
- Ο Ανδρέας Μήλιος είναι διδάκτωρ του πανεπιστημίου τα Φρανκφούρτης, συγγραφέας. Στο βιβλίο του «Πως να αναδείξεις τον τόπο σου» καταθέτει προτάσεις για την ανάπτυξη των πόλεων και χρησιμοποιεί ως παραδείγματα, την Καστοριά, την Αθήνα και την Καλαμάτα.
