Ιούνιος 2025
΄Εχουνε περάσει 65 χρόνια από τότε που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΝΕΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑ» το παρακάτω κείμενο.
Η κυρία Αλεξάνδρα Μάνου, κόρη της Θωμαϊδας Μάνου – Λιμπάνια, επισκεπτόμενη την Καστοριά του 1960, άφησε το γραπτό αυτό και τη γνώμη της για τον Μενδρεσέ.
(Πρόσφατα η εγγονή της παρουσίασε βιβλίο αφιερωμένο στην δυναμική γιαγιά της Αλεξάνδρα Μάνου στο ενυδρείο Καστοριάς)——————-
Σ΄ένα ταξίδι μου στον όμορφό μας τόπο, πριν λίγα χρόνια, κάποιο φθινοπωρινό πρωϊ, στάθηκα στην πλατεία Δαβάκη για να ιδώ σαν από εξώστη τι φαίνεται γύρω.
Με έκπληξη αντίκρυσα στα νοτιοδυτικά της κάτω σε βάθος μια αυλή ηλιόλουστη κι ένα περιστύλιο αραβικής τεχνοτροπίας. «Πρέπει να είναι εσωτερική αυλή του Μενδρεσέ» σκέφτηκα, καθώς ξαναπαρατηρούσα. Το θέαμα για μένα ήταν ελκυστικό. Η περιέργειά μου είχε κορυφωθεί. Ο Μενδρεσές με τους τρούλους του και τα ψηλά του τζάκια μου ήταν γνωστός εξωτερικά. ΄Ηρθεν η στιγμή να ιδώ τώρα πως είναι και μέσα. Μια κυρία που είχεν εκεί το μαγαζί της προθυμοποιήθηκε να με ξεναγήσει . «Μόνο που είναι σκοτεινά ώσπου να βγούμε στην αυλή» μου είπε. ΄Εβγαλα τότε από την τσάντα μου τον ηλεκτρικό φανό και ξεκινήσαμε για τα ενδότερα. Στο πέρασμά μας είδα και τον μύλο για το άλας. Μπήκαμε στα θολωτά ερειπωμένα δωμάτια , που έχουν πόρτα και παράθυρο προς την σκεπαστή αψιδωτή στοά που σχηματίζεται ανάμεσα στο κτίριο και στο περιστύλιο που ορίζει την αυλή. Στην κάθε θύρα έβλεπα παραστάδες και υπέρυθρα με διάφορα σκαλίσματα. Και η κάθε μια κολώνα αλλιώτικα από την διπλανή της ανάγλυφα στολίδια έχει στο κιονόκρανό της.
Βγήκαμε και στην αυλή. Ο ήλιος που την έλουζε ετόνιζε κι απάλυνε μαζί την χτυπητή εικόνα της εγκαταλείψεως που κυριαρχούσεν απ΄άκρη σ΄ άκρη. Μια χαλασμένη βρύση άφηνε το νερό να τρέχει και να ποτίζει τις τσουκνίδες που ήταν πυκνές κι ενοχλητικές κι έπρεπε να προσέχεις που πατείς.
Οι συκιές ήταν καταπράσινες ακόμη.
Ξαναγυρίσαμε στον δρόμο και πήγαμε στις αίθουσες, που μέσα αποθηκεύουν, ζυγίζουν και διαθέτουν το άλας. Διατηρούνται σχετικά σε καλή κατάσταση. Στο εσωτερικό τους ψηλά στους τοίχους υπάρχουν επιγραφές αραβικής γραφής. Αυθόρμητα έκανα κάποιο παραλληλισμό στις τωρινές εντυπώσεις μου και σ΄ εκείνες που μου άφησαν οι επισκέψεις μου στη Γρανάδα, στη Σεβίλλη, στην Κόρδοβα, στο Τολέδο της Ισπανίας, στην Ταγγέρη της Βορειοδυτικής Αφρικής και αλλού. Εκεί βέβαια τα Αραβικά οικοδομήματα είναι αριστουργηματικά κι έχουν δώσει έντονο χρώμα και ατομικότητα στις πόλεις που τα διατηρούν. Μου δημιουργήθηκε πάντως η αίσθησις πως… ανεκάλυψα ένα μικρό κομμάτι Ισπανίας στην Καστοριά!
Την άλλη μέρα με την εξαδέλφη μου κ. Αλεξάνδρα Βράντζογλου, που με φιλοξενούσε , την δεσποινίδα Μαλαματή Χατζηαθανασίου και τον φωτογράφο κ. Πάνο βρέθηκα πάλι στον Μενδεσέ. Ξαναχάρηκα μαζί τους το κάθε τι.
Σήμερα με το σημείωμα της αγαπητής Νέας Καστοριάς στο φύλλο 520 της 27/11/1966 , στη στήλη « Ζητήματα» ήρθαν στην επικαιρότητα οι αναμνήσεις μου, οι φωτογραφίες κι αυτά που αναφέρει στη σελίδα 178 στο βιβλίο του «Η Καστοριά και τα μνημεία της» ο αείμνηστος Παντελής Τσαμίσης.
«Εν τω σήμερον αλατοτριβείω ήτο ιερατική σχολή (Μενδρεσές), ήτις πλην των αιθουσών διδασκαλίας περιελάμβανε και δωμάτια των μαθητών, άτινα σώζονται, ο αριθμός των οποίων υπερέβαινε τους 70. Εκτίσθη τη ενεργεία του μεγάλου και ευγενούς Ζουλβικιάρβεη».
Είναι αναμφισβήτητα πολλά τα ιστορικά μνημεία της μουσιακής σε σύνολο Καστοριάς που προσφέρονται σε πλατειά μελέτη του κάθε ερευνητού.
Οι βυζαντινοί ναοί της, τα αρχοντικά της. Κοντά σ΄ αυτά και τα τούρκικα μνημεία που έχουν απομείνει. Τα τελευταία θυμίζουν, δεν το αρνείται κανείς, πικρές σελίδες της ιστορίας. Θυμίζουν το σκοτάδι της μαύρης μακραίωνης σκλαβιάς- κι αυτό ενοχλεί. Είναι πολλοί όσοι διατυπώνουν τη γνώμη- το θυμούμαι από τις τότε συζητήσεις μου πάνω στο ζήτημα αυτό- ότι πρέπει να ισοπεδωθούν ώστε η ανυπαρξία τους να φέρει τη λησμονιά στα περασμένα. Μ΄ αυτόν τον τρόπο όμως δεν απαλείφονται οι ιστορικές μνήμες. Τα μνημεία αυτά με την κάθε τους λεπτομέρεια υπογραμμίζουν και τονίζουν την δύναμη και το ψυχικό μεγαλείο των Καστοριανών, που σ΄ εκείνα τα χρόνια της Τουρκοκρατίας βάστηξαν ακλόνητη την πίστη στα ιερά και όσια και στην Ελληνική παιδεία.
Είχαν αναπτύξει έκτοτε σε μεγάλη άνθιση τη βιοτεχνία της γούνας. Και μέσα στα «μαγαζιά» του κάθε σπιτιού την μέρα και στα νυχτέρια με συζητήσεις και τραγούδια διατηρούσαν άσβεστη τη φλόγα για την απολύτρωση.΄Ετσι από γενιά σε γενιά ο πόθος αυτός είχε γιγαντωθεί. Κι ακολούθησαν ένδοξοι αγώνες που στο τέλος πριν 54 χρόνια, με τη Θεία δύναμη και τις ανθρώπινες θυσίες στον ιερό βωμό της Πατρίδος έφεραν τη Λευτεριά.
Οι Καστοριανοί σαν πολυταξιδεμένοι γνωρίζουν πως σε πολλές πόλεις όχι μόνο ελληνικές αλλά και ξένων κρατών υπάρχουν κτίσματα ανέπαφα ή συντηρημένα, αναπαλαιωμένα ή ερειπωμένα που αντιπροσωπεύουν τυπικές ιστορικές σελίδες διαφόρων εποχών, που δεν είναι πάντοτε ευχάριστες. ΄Οσο για την Ελλάδα θα περιορισθώ σε ελάχιστα σχετικά παραδείγματα διατηρήσεως τουρκικών μνημείων. Και αναφέρω το Φετιχιέ τζαμί που βρίσκεται στην Αθήνα και ανήκει τώρα στην Αρχαιολογική Εταιρεία. Επίσης το τζαμί του Τζισταράκη στο Μοναστηράκι απέναντι από τον σταθμό του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Πειραιώς-Αθηνών- Κηφισιάς. Διατηρείται καλά και σήμερα χρησιμοποιείται ως Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης.
Μουσείο στεγάζει και στα Γιάννενα το άριστα διατηρημένο Τουρκικό Τέμενος.
Στην Καβάλα τη γενέτειρα του Μεχμέτ- Αλή ο ξένος οπωσδήποτε θα επισκεφτεί το διατηρημένο σπίτι του ιδρυτού της Αιγυπτιακής δυναστείας.
Εμείς στην Καστοριά γιατί να θεωρούμε άχρηστα τα όσα τουρκικά μνημεία απέμειναν; Γιατί θέλουμε να τα κατεδαφίσωμε;
Ειδικοί μελετηταί και γνώσται των πραγμάτων , απηλλαγμένοι από προκαταλήψεις, ας γνωμοδοτήσουν με υπευθυνότητα αν πρέπει να διατηρηθεί ή όχι ο Μενδρεσές.
Αλεξάνδρα Γ. Μάνου
(Επιμέλεια Μαρούλα Βέργου Γκαμπέση)
(φωτο αρχείου)
