Οι πληροφορίες το περιεχόμενο και η δημιουργία αυτού του άρθρου ήταν η πιο ευχάριστη έκπληξη για μένα από τότε που ασχολούμαι με την ιστοριογραφία του κλάδου της βιοτεχνίας της γούνας. Η ευχάριστη αυτή έκπληξη ήρθε από τον αγαπητό συμπατριώτη και γείτονα των παιδικών μας χρόνων Ομότιμο Καθηγητή ΠανεπιστημίουRutgersτου Νιού Τζέρσει,Μάκη Παπαθωμά, ο οποίος μου έγραψε τα ακόλουθα, τα οποία καταγράφω τόσο για ιστορικούς όσο και για λόγους αξιοπιστίας των πηγών και της έρευνας που έγινε από ξένους ερευνητές. Για αυτή του την ενέργεια και το περιεχόμενο της ‘’ επιστολής’’ του, τον ευχαριστώ εκ βαθέωντόσο για την ενημέρωση όσο και για τα καλά του λόγια.
<< Αγαπητέ Λεωνίδα,
Εύχομαι να είσαι καλά. Είχα μια ηλεκτρονική διεύθυνση σου, αλλά δεν ήμουν σίγουρος. Ο ανιψιός μου Σπύρος Αναγνώστου είχε την καλοσύνη να μου στείλει την σωστή διεύθυνση…………
Γνωρίζω το ενδιαφέρον και τις μελέτες σου για την ιστορία της γουναρικής στην πόλη μας την Καστοριά και σε συγχαίρω που ασχολείσαι με τα κοινά, πέρα από τις επαγγελματικές σου δραστηριότητες. Γι’ αυτό σου στέλνω το μήνυμα αυτό για να σε ενημερώσω για στοιχεία που περιέχονται σε πρόσφατη ομιλία και σχετική δημοσίευση για την πρώτη Οθωμανική απογραφή/κτηματογραφηση (“cadastralsurvey”) της Καστοριας (1421-1444) που εστιάζονται στην βιοτεχνία μετάξης και γουναρικών……….
Ο λόγος που ήθελα την διεύθυνση σου είναι για να σου στείλω ένα αρχείο από μια πολύ ενδιαφέρουσα ομιλία της ιστορικού/καθηγήτριας Νουράυ Οτζάκλι του Τμήματος Ιστορίας του Πανεπιστήμιου Σαμπαχαττίν Ζαΐμ της Κωνσταντινούπολης (Professor Nuray Ocaklı, Department of History, İstanbulSabahattin Zaim University) με θέμα “Η Βιοτεχνία Μετάξης στην Καστοριά του Ύστερου Μεσαίωνα: Ορθόδοξες Χριστιανές Τεχνίτριες, Ρωμανιώτες Εβραίοι, και Φυλές Κουμάνων/Κιπτσάκων” (“The Silk Industry of LateMedieval Kastoria: OrthodoxChristianCraftswomen, RomanioteJews, and Cuman/KipchakTribes”)
Ήμουν ανάμεσα στους ακροατές μέσω Ζουμ από το σπίτι μου στην Αμερική. Πιο σπουδαίο είναι ότι ένας εξαίρετος Καστοριανός, ο Κοσμάς Μιχαήλ, ήταν στο ακροατήριο από την Αθήνα. Είναι πιο σπουδαίο διότι ο Κοσμάς φρόντισε να κάνει αντίγραφα υψηλής ευκρίνειας όλων των διαφανειών της διάλεξης.
(1) Επισυνάπτω, λοιπόν, το αρχείο 2023-12-18 Lecture Medieval Kastoria By Ocakli.docx με τις διαφάνειες της διάλεξης που μου έστειλε ο φίλος Κοσμάς, καθώς και την σχετικήδημοσίευση σε έγκυροπεριοδικό στο τέλος των διαφανειών.
(2) Επισυνάπτω, επίσης, το αρχείο 2023-12-18 Lecture Medieval Kastoria By OcakliKosmas.docx, που έστειλα στον Κοσμά με σημειώσεις και σχόλια, που ήταν η απαρχή ενός ενδιαφέροντος ημέηλ-διαλογου μεταξύ μας.
Ίσως είσαι ενήμερος για αυτήν την Οθωμανική απογραφή/κτηματογράφηση της Καστοριάς (1421-1444) από άλλες πηγές. Εικάζω ότι αυτή είναι ίσως η πρώτη σύγχρονη μετάφραση και μελέτη της απογραφής από μια επαγγελματία ιστορικό που γνωρίζει καλά το Οθωμανικό σύστημα γραφής. Θεώρησαότι θα σου είναι χρήσιμες οι λεπτομέρειες της απογραφής ως προς την κατανομή και των εθνικοτήτων και των επαγγελμάτων στην πόλη μας.
Δεν γνωρίζω αν υπάρχει ιστορικό ντοκουμέντο που αναφέρεται στην βιοτεχνία της γουναρικής στην Καστοριά πριν το 1421. Γι’ αυτό αποτείνομαι σε σένα ως τον πιο έγκυρογνώστη της ιστορίας της γούνας στην Καστοριά μας. Σε παρακαλώ, πληροφόρησέ μας γι’ αυτό, ίσως με σχετικέςδημοσιεύσεις σου. Στείλε την απάντησή σου σε όλους τους παραλήπτες αυτού του μηνύματος γιατί νομίζω ότι όλοι μας ενδιαφερόμαστε.
Συγγνώμη για την καθυστέρηση στην ετοιμασία και αποστολή αυτού του μηνύματος. Ας όψεται το βαρύ μου πρόγραμμα. Είμαι τώρα πιο πολυάσχολος ως συνταξιούχος από τότε που εργαζόμουν ως τακτικός καθηγητής στο Rutgers (και εργαζόμουν ουκ ολίγον)!
Με φιλία και εκτίμηση,
Μάκης Παπαθωμάς- Ομότιμος Καθηγητής και Κοσμήτορας
– Μέλος της Επιτροπής Χρηματοδοτήσεων και Εκδηλώσεων
για την Έδρα Ελύτη και το Πρόγραμμα Νεοελληνικών Σπουδών
Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Rutgers της Νέας Ιερσέης. >>
Αυτό ήταν λοιπόν το κυρίως περιεχόμενο του ηλεκτρονικού μηνύματος του αγαπητού συμπολίτη μας Μάκη Παπαθωμά, στον οποίο φυσικά απάντησα ότι αυτά είναι νέα στοιχεία άγνωστα μέχρι στιγμής, που είναι πολύ σημαντικά, προκειμένου να μας βοηθήσουν να συνεχίσουμε την προσπάθεια του εμπλουτισμού των γνώσεων μας, γύρω από την βιοτεχνία της γούνας και όχι μόνο, στην Καστοριά.
Θα πρέπει επίσης να σημειώσω ότι οι υποθέσεις και διαφορετικές απόψεις που διατυπώθηκαν διαχρονικά από ερευνητές, όπως οι καθηγητές Θεοχάρης Μπαλής, Καλαφατίδης Αντώνης και άλλοι, είναι υπό επανεξέταση, καθότι τα νέα στοιχεία δείχνουν ότι στην Καστοριά τόσο η βιοτεχνία της γούνας, όσο και του μεταξιού υπήρχε μάλλον πριν την οθωμανική κατάκτηση της πόλης. Το νέο στοιχείο δηλαδή της έρευνας αυτής είναι ότι, παράλληλα με την βιοτεχνία της γούνας, υπήρχε και βιοτεχνία μεταξιού, πράγμα που ακούγεται για πρώτη φορά τόσο τεκμηριωμένα. Η πρόχειρη μετάφραση αυτής της έρευνας έχει ως εξής.
Το πρώτο Οθωμανικό Βιβλίο Απογραφής/Κτηματογράφησης της Καστοριάς και της ΒιοτεχνίαςΜεταξιού.
– Η πρώτη Οθωμανική Απογραφή/Κτηματογραφηση της Καστοριάς (1421-1444)
– Πολύ λεπτομερήςαπογράφη/κτηματογραφηση που διεξήχθη αμέσως μετά την κατάκτηση.
Η βιομηχανία μεταξιού της ύστερης μεσαιωνικής Καστοριάς:
Ορθόδοξες Χριστιανές Τεχνίτριες,
Ρωμανιώτες Εβραίοι και Φυλές Κουμάνων/Κιπτσάκων.
Στην Καστοριά καταγράφονται 3 κοινότητες, με την ελληνική να αριθμεί άρρενες νοικοκύρηδες 792, (συν 152 χήρες και ανύμφευτοι) Εβραίοι 83 (συν 9 χήρες και ανύμφευτοι), Μουσουλμάνοι 22.
(Με τα στοιχεία αυτά εάν υπολογίσουμε ότι κάθε οικογένεια κατά μέσον έχει 5 άτομα η πόλη αριθμούσε περισσότερους από πέντε χιλιάδες κατοίκους).[1]
Όσο για τα επαγγέλματα αναφέρονται: Υφαντουργοί 65, γουνοποιοί 65, κεραμοποιοί 55, έμποροι 51, ράφτες 32, κατασκευαστές σελών 30, σιδηρουργοί 29, αλιείς 27, χαλκουργοί 11, χρυσοχόοι 5. Σύνολο 370 επαγγελματίες ή επιτηδευματίες. Αυτή φυσικά η καταγραφή γινότανε από τους Οθωμανούς για φορολογικούς λόγους.
Αυτό που εμάς ενδιαφέρει είναι ότι, γνωρίζουμε πλέον ότι υπήρχε στην Καστοριά πριν την οθωμανική κυριαρχία βιοτεχνία μεταξιού και φυσικά βιοτεχνία επεξεργασίας γούνας κατά την βυζαντινή περίοδο, καθότι αυτές οι βιοτεχνίες δεν ξεφύτρωσαν έτσι ξαφνικά όταν κυρίευσαν την Καστοριά οι Οθωμανοί, αλλά υπήρχαν επί Βυζαντίου. Όσο δε για την επεξεργασία και την δέψη δερμάτων μπορεί οι λεγόμενοι Νταμπαχανάδες να κτίστηκαν κατά την οθωμανική περίοδο, η τεχνογνωσία όμως ενδεχομένως να έχει τις ρίζες της ακόμη και στον λιμναίο οικισμό.
Η έρευνα αυτή έχει περισσότερα στοιχεία από αυτά που παραθέτουμε, τα οποία όμως θα αξιοποιηθούν εφόσον έχουμε μια ποιο επίσημη μετάφραση. Εμείς δημοσιοποιούμε αυτή την έρευνα πρώτον για να καταδείξουμε ότι υπάρχουν ακόμη και σήμερα ιστορικά στοιχεία που μένουν κρυμμένα στα σεντούκια της ιστορίας και ευτυχώς που υπάρχουν κάποιοι περίεργοι μοναχικοί καβαλάρηδες της ιστορίας και της έρευνας, που προσπαθούν να αναδείξουν και να αξιοποιήσουν το ιστορικό αυτό κεφάλαιο της πόλης, που βρίσκεται αναξιοποίητο – αψηφιοποίειτο ακόμη και στις βιβλιοθήκες μας. Δεύτερον ίσως ευαισθητοποιηθούν κάποιοι φορείς και κατανοήσουν ότι η ΙΣΤΟΡΙΑ αποτελεί πολιτισμικό κεφάλαιο το οποίο όταν αναδειχθεί θα έχει όφελος τόσο ο φορέας που το αξιοποιεί όσο και όλη η κοινωνία.
Κλείνοντας το άρθρο αυτό θέλω δημόσια να ευχαριστήσω τόσο τον αγαπητό συμπολίτη μας Μάκη Παπαθωμά όσο και τον κ. Κοσμά Μιχαήλ για την συμβολή τους στην γνωστοποίηση και ανάδειξη αυτής της ιστορικής έρευνας. Εύχομαι δε, τόσο οι φορείς, όσο και η ακαδημαϊκή κοινότητα και οι διάφοροι ερευνητές και ερευνήτριες της ιστορίας, να ασχοληθούν σοβαρά και ενδελεχώς με την ιστορία του τόπου μας καθότι μπορούμε πολλά ακόμη να μάθουμε για τον ιστορικό και πολιτισμικό πλούτο που μας κρύβει ο τόπος μας.
*Ο Λεων. Πουλιόπουλος είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, τ. καθηγητής του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας και νυν Πανεπιστήμιου.
[1]Δική μου επισήμανση.
