Στις πρωτομαγιές των περασμένων χρόνων, απαραίτητα για τα μικρά παιδιά τα οποία έβγαιναν με τις συντροφιές τους στα «πέριξ», ήταν το φρέσκο «νερομένο» όμως γάλα – για να φτάνει για όλους, το πασχαλιάτικο αυγό, καθώς και το φρέσκο σκορδάκι – το οποίο τραγανίζανε για να μην τα «τσακίσει ο κούκος». Οι μεγαλύτεροι το δικαιολογούσαν αυτό επειδή μπορούσαν τα παιδιά να κρυώσουνε, οπότε λειτουργούσε το σκόρδο σαν αντιβιοτικό, (η ανάμνηση αυτή προέρχεται από ραδιοφωνική συνέντευξη του Δ.Ρ.Κ. , με προσκαλεσμένο τον Γιάννη Μασιακό και τον αδελφό του Τόλη).
Την πρωτομαγιά περιγράφει ο Λουκάς Σιάνος , εκπαιδευτικός- λαογράφος έτσι όπως την έζησε μικρό παιδί…
Η ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ
(Από το βιβλίο του Λ. Σιάνου «ΚΑΣΤΟΡΙΑΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ- Παλιά Καστορια-Λαογραφία»)
Μάης! Ο τρίτος μήνας του χρόνου στο ρωμαϊκό ημερολόγιο πριν από τη μεταρρύθμιση του Ιουλίου Καίσαρα και ο πέμπτος μετά τη μεταρρύθμιση. Τ΄ όνομά του, λένε πως το πήρε από τη μαία, τη μάνα του Ερμή που προσωποποιούσε τη γη, τροφό στο ζωϊκό και φυτικό βασίλειο. Προσωποποιούνταν στη ρωμαϊκή εποχή από μεσήλικα άντρα, που κρατούσε καλάθι με λουλούδια και στα πόδια του είχε φτερά παγωνιού. Μάης! Ο μήνας των λουλουδιών, της εξοχής, των μελωδικών πουλιών, της ήμερης κι άγριας φύσης. Ο μήνας με τα πολύχρωμα άνθη του κάμπου και του βουνού, με τα καλλίφωνα πουλιά, που κελαηδώντας τονίζουν το κήρυγμα της ελεύθερης και χαρούμενης ζωής.
Η πρώτη του Μάη, η πρωτομαγιά, γιορτάζονταν και γιορτάζεται με μια γενική έξοδο στους κάμπους και τα βουνά, εκεί που σκορπιέται το μεθυστικό άρωμα των λουλουδιών, με γλέντια, τραγούδια και χορούς. Είναι η μοναδική λαϊκή γιορτή χωρίς θρησκευτικό χαρακτήρα, υπόλειμμα από τα προχριστιανικά φυσιολατρικά έθιμα. Είναι μια από τις καλύτερες γιορτές της φύσης, μιας φύσης ντυμένης στα γιορτινά της, στολισμένης με τα πολύχρωμα κι ευωδιαστά λουλούδια, μιας φύσης με τ΄ ανθηρά δέντρινα κλώνια της νέας δημιουργίας, με τις αστείρευτες πηγές που το δροσερό τους νερό, τρεχάτο, βιάζεται να φθάσει στους κάμπους και τη χλόη των λιβαδιών. Μιας φύσης που στις στάνες ακούγεται το βέλασμα των άκακων αρνιών και στις πλαγιές και τα φαράγγια αντηχεί ο ήχος της φλογέρας κάποιου τσομπανόπουλου.
Κι η μέρα αυτής της πρωτομαγιάς γιορτάζεται από μικρούς και μεγάλους με μια περίσσια χάρη, μ΄ ένα λαϊκό ξεφάντωμα, με μια αυθόρμητη εκδήλωση της παιδικής ξεγνοιασιάς και μ΄ ένα πανηγυρικό σκηνικό, που το συνθέτει η λατρεία της φύσης μ΄ όλα της τ΄ ανόργανα και οργανικά στοιχεία. Από μέρες έχουν γίνει οι παρέες της εξόδου. Οι μικροί θέλουν μόνοι τους να χαρούν τη γιορτή, να τρέξουν, να χορέψουν, να τραγουδήσουν, να ξαπλώσουν στο γρασίδι, να «στρώσουν» οι ίδιοι το «τραπέζι» και να γευτούν ότι τους ετοίμασαν οι σπιτικοί τους. Μέσα στην «πέτσα» του σχολειού έχουν βάλει όλα τα τρόφιμα, όπως ψωμί, ένα μπουκάλι ή μπουτσιέλι με γάλα, σκορδάκια και κρομμυδούλια, καμιά κονσέρβα σαρδέλες και κανένα σαλτσούνι , αν φυσικά έχουν ως τότε απομείνει.
Πρωί- πρωί η παρέα, εφοδιασμένη και με κανένα στρωσίδι, έπαιρνε το δρόμο για την εξοχή. Πριν όμως καλά- καλά ξημερώσει η γιαγιά ή η μάνα έδινε στα παιδιά – όταν αυτά ήταν ακόμα στο στρώμα- να τραγανίσουν λίγο σκόρδο, για να μη τους «τσακίσει» ο κούκος!
Το τσαρδάκι, η Μαυρώτισσα, οι Μύλοι, το Φουντουκλί, οι Μανιάκοι, οι Στρατώνες ήταν τόποι που τους προτιμούσαν. Δεν έμεναν έξω βέβαια και τ΄ αμπέλια της Σιούτιστας, του «΄Αμμου» και της «Πέτρας». ΄Οσοι είχαν καράβια, αρμένιζαν πρωι- πρωί μ΄ όλα τα εφόδια κι όσοι πάλι είχαν ζωντανά, τα φόρτωναν και τραβούσαν κατά το Φουντουκλί. Στο σαμάρι καβαλίκευε το πιο μεγάλο παιδί και στα «καπούλια» το μικρότερο.
Τα παιδιά που πήγαιναν στο Τσαρδάκι, σκορπούσαν στις πλαγιές και στους γύρω λόφους και γεύονταν τις νόστιμες «ξυνίστρες», ενώ δεν παρέλειπαν να μαζεύουν κι αγριολούλουδα. Μ΄ αυτά έπλεκαν στεφάνια και στο γυρισμό τα κρεμνούσαν στην εξώπορτα του σπιτιού. Οι χοροί, τα τραγούδια, τα παιχνίδια, το γλέντι γενικά, κρατούσαν όλη τη μέρα, ως τη δύση του ήλιου, που ήταν κι η ώρα του γυρισμού. Από τα τραγούδια της πρωτομαγιάς ξεχώριζε το «Ο Μάης γύρω μας» και το «Εμείς τον Μάη, τον Μάη τον ξέρουμε» κι από τα παιδικά παιχνίδια τα «Σκλαβάκια», το «Μπίζ», ο «Σουγιάς», το «Παχύ το κρέας» και το ποδόσφαιρο με καμμιά παρταλένια σιούμκα. Ορισμένοι από τους μπόμπιρες, σκαρφάλωναν και στα δέντρα για κανένα άφταστο, ξινό-φατζιάνι- ρίκι.
Με ζωγραφισμένη τη χαρά στα πρόσωπά τους οι παρέες γυρνούσαν στην πόλη με τραγούδια, έχοντας στο κεφάλι και κάποιο μικρό στεφάνι από λουλούδια. Η πρωτομαγιά, αφιερωμένη εξ ολοκλήρου στα στοιχεία της φύσης από τα χρόνια ακόμα που θεοί και ημίθεοι, Νύμφες και Μούσες, Χάριτες και Νεράϊδες ρύθμιζαν τις ανθρώπινες σχέσεις, αποτελεί ένα λαογραφικό στοιχείο της ζωής μας. Η πρωτομαγιά τέλος δυναμώνει τις φιλικές και κοινωνικές ανθρώπινες σχέσεις κι απαλύνει τον χαρακτήρα και τον ψυχικό ανθρώπινο κόσμο.
