Από τα μικρά μας χρόνια ζώντας με παππούδες ή γιαγιάδες, θειούς και θειές, ακούγοντάς τους να μιλούνε τα δικά τους λόγια, προσθέταμε στο λεξιλόγιό μας λέξεις ή φράσεις που φανέρωναν το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα της Καστοριάς…
Μπέτσκα μου, τζιούφκα μου – ντράμπα ντρούμπα τα βιελιά κι ου Ντούλης στη χαρά…
Ακολούθησαν πολλές άλλες λέξεις κι ο καθένας μας ήταν σαν να βάσταγε ένα άυλο σημειωματάριο με το δικό του γλωσσικό θησαυρό.
Πουγάλε… δηλαδή σιγά… μας έλεγε η γιαγιά μας αν σκοντάφταμε… ντουρντάμπακ ανακοίνωνε η μαμά μας- που σημαίνει κάτσε και περίμενε στα τούρκικα- όταν ρωτούσαμε τι φαγητό έχουμε, όταν εκείνη έκανε γενική καθαριότητα… και δεν πρόφταινε για φαϊ της προκοπής. Ακολούθησαν ένα σωρό λέξεις που αφορούσαν πρόσωπα κοντινά ή μακρινά, στολισμένα καταλλήλως με παρατσούκλια…
γκόλιος – αυτός που είναι γυμνός
ζάβιακας – εκείνος που θεωρείται χαζός ή λέει βλακείες
μουρόζντρο – αυτή που μοιάζει με κουτή
κρουγμένος – αυτός που είναι βαρεμένος
παρλακός – αυτός που είναι παραπάνω από ζάβιακας
αχμάκης – άλλα λόγια βρε παιδιά… μουρός με λίγα λόγια
Νομίζουμε πως αν εσείς οι αναγνώστες – τριες φέρετε κι άλλες από τις δικές σας λέξεις ως τα γραφεία της «ΦΩΝΗΣ» θάχουμε να σχεδιάσουμε ένα δεύτερο ενθύμιο, πιο απλό λεξικό, μετά το εξαιρετικό έργο του Απόστολου Σαχίνη. Ο Τάκης Διαμαντής, κι ο Νούμης ο Γκίκας είναι στη λίστα μαζί με την Κάιτη Γκαντάνη και την Ευδοκία Ιατρού.
Ακολουθούν λέξεις που σχετίζονται με την καθημερινότητα και μιλούνε για ανθρώπους με ιδιαίτερα γνωρίσματα.
ουρσούζης – κακός χαρακτήρας
κούτκος – κουτός
βύθιος – άνθρωπος που κρατάει μυστικά
σιουφέρης – οδηγός
γκούβανος – το … χοντρό μας…
μπεκιάρης – ανύπαντρος, γεροντοπαλλήκαρο
πεταχτή – η ζωηρούλα
θεωρητικιά – η εντυπωσιακή
μιχέγκι – μην πέσεις στο στόμα του
μπαρμπάλω – φλύαρη
ανακατώστρα – ανακατεύει τους πάντες
μαραμάντζω – δειλή και ναζιάρα
όκαχτος – ολόϊδιος
λου λου λου – τραλαλά… άλλα λέει άλλα κάνει
μπούμπανος-φτερωτό έντομο μεγαλύτερο από τη μέλισσα
γκουρμπαβιάρης – με ράχη καμπουρωτή
γκούμτσιος – σκληρός
πουρδαλάς – έτρωγε φασόλια αυτός
μπλιόμπλιος – ξεχαρβαλωμένος
τσιούτσκανος – μικρούλης
γκαβουνούμης – ο ύπνος (άϊντε ήρθεν ου γκαβουνούμης)
Σε περιπτώσεις που μας φώναζαν όταν κάναμε αταξίες ακούγαμε βαριές κουβέντες … όταν βαριόμασταν να κάνουμε κάτι… μας στόλιζαν αναλόγως.
Διάβουλε γραμμένε… Για να μας φοβερίσουνε έλεγαν θα φωνάξω τον Ντόντο ή τον Μπαμπαρόκο, όχι! Εμείς, οχιά! (η μαμά)…
Που να καμουθείς και να σκάσεις… ακάτσουτο μιλέτι… σύρε μούδια μου στο μύλο, αν αργούσαμε να κάνουμε κάτι… ήσουν στης μάνας σου τη χαρά;… άλλο κι αυτό…
Ας κλείσει αυτό το αφιέρωμα στην τοπική διάλεκτο με τις λέξεις και ότι άλλο ακολουθεί.
γκουλιουφάρι – φαλακρό, χωρίς τρίχωμα
χαλές – το αναγκαίο, το αποχωρητήριο, το W.C.
γκιλιστήρι – παιχνίδι του δρόμου
αχαμνά – λιποθυμία
εφτουκίνητο – το αυτοκίνητο
ανασουφίστηκα – ξαφνιάστηκα, ενοχλήθηκα ή σηκώθηκα
πάϊσα – πήγα
σέφκα – μπήκα
αστόησα – ξέχασα
τσιεμέρουσα – έφαγα
πνίκα – πνίγηκα
γκαρλιτσώθκα – με κάθησε κάτι στο λαιμό
Και το απίκουπα … που σημαίνει ανάποδα
Αρχές του 2.000 μ.χ. ρώτησε η κυρία δασκάλα στην Α΄ τάξη: Πείτε μου λέξεις που αρχίζουν από άλφα. Ανάμεσα στις λέξεις αυτές ήταν και το απίκουπα. Το αγοράκι αυτό είχε μεγαλώσει με τη γιαγιά του και είναι βέβαιο ότι έμαθε πολλά μαζί της.
Υπάρχει σε όλα αυτά που εξακολουθούν να είναι «ζωντανά» αφού συνεχίζουμε να τα λέμε και να τα μεταφέρουμε στα νέα παιδιά και μια ιστορία που συνέβει στο Παρίσι γύρω στα 1950. Η δασκάλα ζήτησε από τους μαθητές και τις μαθήτριές της που δεν ήταν γαλλικής καταγωγής να τραγουδήσουν την επόμενη μέρα στην τάξη τον Εθνικό ΄Υμνο της Πατρίδας τους.
Ο Λεό – Λεωνίδας Παπάζογλου ζήτησε από τον μπαμπά του, έναν αστείο τύπο Καστοριανό να του τον τραγουδήσει, και εκείνος άρχεψεν…
«Βάϊ , Βάϊ , ντούντουλε
περπερούγκα περπατεί
το Θεό παρακαλεί
για να φέρει μια βροχή
μια βροχή πολύ καλή».
Η δασκάλα, ο Λεό και τα παιδιά δεν πείσθηκαν… πήραν μια ιδέα όμως από ένα παιδικό τραγούδι, που λέγαν σε περίπτωση ανομβρίας και που δεν είχε καμμία σχέση με τους στίχους του εθνικού μας ποιητή Διανύσιου Σολωμού.
( Η φωτογραφία, από το φωτογραφικό λεύκωμα του Παν. Εφόπουλου “Η ΚΑΣΤΟΡΙΑ 1949 – 1971”)
